Bản gốc （中文）： 将进酒 《李白》
君不见：
黄河之水天上来，
奔流到海不复回？
又不见：
高堂明镜悲白发，
朝如青丝暮成雪？
人生得意须尽欢，
莫使金樽空对月。
天生我才必有用，
千金散尽还复来。
烹饪羊宰牛且为乐，
会须一饮三百杯。
岑夫子，
丹丘生，
将进酒，
杯莫停。
与君歌一曲，
请君为我倾耳听。
钟鼓馔玉何足贵，
但愿长醉不愿醒。
古来圣贤皆寂寞，
唯有饮者留其名。
陈王昔时宴平乐，
斗酒十千恣欢谑。
主人为什么言少钱，
径须沽取对君酌。
五花马，
千金裘，
呼儿将出换美酒，
与尔同消万古愁。

Phiên âm: Thương Tiến Tửu (Lý Bạch)

Quân bất kiến:
Hoàng Hà chi thuỷ thiên thượng lai,
Bôn lưu đáo hải bất phục hồi!
Hựu bất kiến:
Cao đường minh kính bi bạch phát,
Triêu như thanh ty mộ thành tuyết.
Nhân sinh đắc ý tu tận hoan,
Mạc sử kim tôn không đối nguyệt!
Thiên sinh ngã tài tất hữu dụng,
Thiên kim tán tận hoàn phục lai.
Phanh dương tể ngưu thả vi lạc,
Hội tu nhất ẩm tam bách bôi.
Sầm phu tử,
Đan Khâu sinh.
Thương tiến tửu,
Bôi mạc đình!
Dữ quân ca nhất khúc,
Thỉnh quân vị ngã khuynh nhĩ thính:
“Chung cổ soạn ngọc bất túc quý,
Đãn nguyện trường tuý bất nguyện tỉnh!
Cổ lai thánh hiền giai tịch mịch,
Duy hữu ẩm giả lưu kỳ danh.
Trần vương tích thời yến Bình Lạc,
Đẩu tửu thập thiên tứ hoan hước”.
Chủ nhân hà vi ngôn thiểu tiền,
Kính tu cô thủ đối quân chước.
Ngũ hoa mã,
Thiên kim cừu,
Hô nhi tương xuất hoán mỹ tửu,
Dữ nhĩ đồng tiêu vạn cổ sầu.

Dịch nghĩa:

Bạn không thấy sao: Nước sông Hoàng hà từ trên trời chảy xuống, chảy ra đến biển, không quay trở lại. Bạn há không thấy sao: Trước tấm gương sáng trên nhà cao, thương cho tóc bạc: buổi sáng giống như tơ xanh, chiếu tối thành ra tuyết trắng. Ở đời, khi nào đắc ý, hãy nên hưởng hết thú vui, chớ nên để chén vàng trống rỗng trước vầng trăng. Trời sinh ra ta, đã có tài thì ắt có dùng. Còn ngàn vàng kia dù có tiêu tan hết, rồi cũng sẽ trở trở về.

Mổ dê, giết trâu, ta hãy hưởng vui, hãy nên một lần uống cạn ba trăn chén. Nào thầy họ Sầm, nào chàng Đan Khâu, ta hãy mơi rượu, chớ ngừng nâng chén.Vì các bạn, tôi hát một khúc; xin các bạn hãy vì tôi mà lắng tay nghe Chuông trống, cỗ bàn chẳng đáng quí trọng; chỉ mong luôn say, chớ không mong tỉnh. Xưa nay các bậc thánh hiền đều vắng lặng tiếng tăm, chỉ có kẻ uống rượu là thanh danh vẫn để lại.

Ngày trước, Trần vương mở tiệc tại quán Bình Lạc, có mười ngàn bình rượu, thả sức vui cười. Tại sao chủ nhân lại nói ít tiền? Hãy mau mua rượu, rót mời các bạn. Này con ngựa năm sắc hoa, này áo cừu vàng, hãy gọi trẻ đem ra đổi lấy rượu ngon, để cùng với các bạn cùng tiêu tan mối sầu muôn đời.

(GS Trần Trọng San)

Dịch thơ: SẮP KÈO RƯỢU

Con sông Hoàng lưng trời tuôn nước
Xuống biển rồi, có ngược lên đâu!
Nhà cao, gương xót mái đầu,
Sớm còn tơ biếc, tối hầu tuyết pha.

Vui cho đẫy, khi ta đắc ý
Dưới vầng trăng, đừng để chén không
Sinh ra, trời có chỗ dùng
Nghìn vàng tiêu hết, lại trông thấy về.

Chén đi đã, trâu, dê cứ giết
Ba trăm ly, phải hết một lần
Khâu, Sầm hai bác bạn thân,
Rượu kèo xin chớ ngại ngùng ngừng thôi!

Ta vì bác, hát chơi một khúc!
Bác vì ta, hãy chúc bên tai :
"Ngọc, tiền ,chuông, trống mặc ai,
Tỉnh chi? Chỉ muốn cho dài cuộc say

Bao hiền thánh đến nay đã rõ?
Phường rượu ta tên họ rành rành:
Trần Vương bữa tiệc quán Bình,
Mười nghìn đấu rượu thỏa tình đùa vui"

Chủ nhân chớ ngậm ngùi tiền ít,
Mua rượu ta chén tít cùng nhau.
Áo cừu, ngựa gấm,để đâu?
Gọi con đem đổi vài bầu rượu ngon

Uống cho muôn thuở tan buồn!

(Bản dịch của Ngô Tất Tố)

CÙNG UỐNG RƯỢU

Anh chẳng thấy Hòang Hà nước nọ,
Tự trên trời chảy đổ ra khơi
Ra khơi thôi thế là thôi
Về nguồn trở lại có đời nào đâu

Anh chẳng thấy nhà cao gương sáng
Những buồn tênh vì mảng tóc thưa
Sớm còn xanh mượt như tơ
Tối đà như tuyết bạc phơ bời bời

Khi đăc ý cứ chơi cho phỉ
Dưới vầng trăng đừng đễ chén không
Có thân âu hẳn có dùng
Ngàn vàng tiêu hết lại hòng kiếm ra

Trâu dê mổ, tiệc hoa trần thiết
Ba trăm chung cạn hết một lần
Sầm phu tử, Đan khâu quân
Rượu kèo xin chớ ngại ngần uống ngay

Hát một khúc vì ai an ủy
Lắng tai nghe ý vị khôn cùng
Quí gì sọan ngọc cổ chung
Muốn say say mãi tỉnh không thú gì

Bao hiền thánh xưa kia lặng lẽ
Chỉ anh say tiếng để đời đời
Trần vương Bình lạc mua vui
Mười ngàn đẩu rượu chơi bời thỏa thuê

Chủ ông hỡi, chớ e tiền ít
Mua rượu về chén tít cùng ta
Cừu thiên kim, ngựa ngũ hoa
Đem đi đổi rượu khề khà uống chơi
Sầu đâu dằng dặc muôn đời

(Bản dịch của Trần Trọng Kim)

Há chẳng thấy:
Nước sông Hoàng từ trời tuôn xuống
Chảy nhanh ra biển, chẳng quay về,
Lại chẳng thấy:
Thềm cao gương soi rầu tóc bạc
Sớm như tơ xanh, chiều tựa tuyết?
Đời người đắc ý hãy vui tràn,
Chớ để bình vàng suông bóng nguyệt!
Trời sinh thân ta, hẳn có dùng,
Nghìn vàng tiêu hết rồi lại đến.
Mổ dê, giết trâu, cứ vui đi,
Uống liền một mạch ba trăm chén!
Bác Sầm ơi,
Bác Đan ơi!
Sắp mời rượu,
Chớ có thôi!
Vì nhau tôi xin hát,
Hãy vì tôi hai bác nghe cùng:
“Này cỗ ngọc, nhạc rung, chẳng chuộng,
Muốn say hoài, chẳng muốn tỉnh chi!
Thánh hiền tên tuổi bặt đi,
Chỉ phường thánh rượu tiếng ghi muôn đời!
Xưa Trần Vương yến nơi Bình Lạc,
Rượu tiền muôn đùa cợt tha hồ”
Chủ nhân kêu thiếu tiền ru?
Để cùng dốc chén, ta mua đi nào!
Đây ngựa gấm,
Đây áo cừu,
Này con, đổi rượu hết,
Cùng nhau ta giết cái sầu nghìn thu!

(Bản dịch của Hoàng Tạo, Nam Trân)

Người chẳng thấy:
Hoàng Hà trời cao tuôn mênh mông
Mải mê tới biển nào quay lại.
Không thấy ư:
Phụ mẫu soi gương sầu bạc tóc,
Sáng mới biếc xanh, chiều thành tuyết.
Nhân sinh thỏa lòng cứ vui thôi
Chớ để chén vàng khô ánh nguyệt!
Trời sinh có tài tất hữu dụng,
Ngàn vàng tiêu cạn lại quay về.
Mổ dê xẻ ngựa cứ vui đi,
Ba trăm li này có hề gì.
Này thầy Sầm,
Này Đan Khâu,
Uống thôi nào
Chớ ngưng ly!
Vì người ca một khúc,
Người cũng vì ta hãy lắng nghe:
“Chuông trống cỗ bàn có là gì,
Chỉ nguyện say hoài không màng tỉnh!
Xưa nay thánh hiền đều hiu quạnh
Chỉ phường uống rượu mới lưu danh.
Trần vương mở yến hội Bình Lạc (*)
Vạn vò rượu quý tha hồ vui.”
Cớ gì ông chủ than tiền ít,
Cứ đãi rượu ngon mời bạn say.
Ngựa ngũ sắc
Áo ngàn vàng
Tiểu đồng mang đổi ra mỹ tửu
Ta lại cùng say vạn cổ sầu.

(*) Tức Tào Thực. Trong bài Danh đô thiên (名都篇) của Tào Thực có câu: “Quy lai yến Bình Lạc, Mỹ tửu đẩu thập thiên”, tức trở về quán Bình Lạc mở tiệc rượu vạn vò.

(Bản dịch của Hà Thủy Nguyên)

Chú thích:

Bài thơ Thương Tiến Tửu được Lý Bạch sáng tác khoảng năm Thiên Bảo thứ 11 (752). Nhan đề “Thương tiến tửu” vốn là tên một điệu Nhạc phủ đời Hán, thuộc Đoản tiêu nao ca có nội dung là lời phóng ngôn khi uống rượu. Chữ 將 trong tên bài ở đây đọc âm “thương” (tương ứng âm “qiāng” trong tiếng Trung hiện đại) với nghĩa “xin mời, hãy”.

Vào niên hiệu Khai Nguyên, Lý Bạch đã quá 30 tuổi đời mà công danh vẫn chưa thành tựu gì. Ông thường du ngoạn khắp nơi để quên lãng và lấy đó làm an ủi, được người bạn thân là Nguyên Dần mời ông đi chơi Thái Nguyên. Phụ thân của Nguyên Dần đang giữ chức Phủ Doãn tại Thái Nguyên, Lý Bạch được tiếp đãi nồng hậu và ân cần. Khi rời Thái Nguyên phụ thân Nguyên Dần tặng cho ông một con tuấn mã và một chiếc áo lông chồn (Hồ Cừu) có giá trị nghìn vàng. Trên đường trỡ về ngang Lạc Dương, Lý Bạch bất ngờ gặp Nguyên Đan Khâu chơi núi Nga Mi về, hai người không nỡ chia tay cùng nhau về chơi núi Dĩnh Dương. Vừa lúc đó vị ẩn sĩ ở vùng Nam Dương là Sầm Huân từ xa đến cùng nhau bày tiệc rượu tâm sự cho thoả tình. Họ khiêng bàn tiệc ra giữa sân, trên trời ánh trăng tròn đang chiếu sáng, họ kể nhau nghe những cuộc du chơi đây đó và tương lai của cá nhân. Lý Bạch thở dài và có vẻ buồn lo nhưng ông tự an ủi mình và rót rượu uống hết chung này sang chung khác. Nguyên Đan Khâu sợ Lý Bạch quá chén thì chuyện không hay bèn ra hiệu cùng với Sầm Huân khích Lý Bạch làm thơ. Sầm Huân quay sang Lý Bạch, hỏi: "Xin hỏi hiền đệ, thế nào là đấu rượu?", Lý Bạch đưa cao ly rượu lên, đáp: "Đời xưa múc rượu bằng vá (đấu), đại để một vá có thể châm được mấy ly", Sầm Huân lại hỏi "Xin hỏi hiền đệ, ngày hôm nay đệ uống mấy đấu rồi?", Lý Bạch thong thả đáp: "Có lẻ hai ba đấu", Sầm Huân lại hỏi: "Nghen đồn hiền đệ uống một đấu rượu thì thơ tràn ra như nước, vậy thơ đâu?", Lý Bạch biết mình đã mắc mưu bèn vỗ bàn đứng lên chỉ vào ngực đáp: "Ở đây này!" Cũng may lúc đó bút mực đã có sẵn, Lý Bạch liền đọc một hơi: "Quân bất kiến... Hoàng hà chi thủy thiên thượng lai, Bôn lưu đáo hải bất phục hồi!..." rồi Lý Bạch rót uống thêm mấy chung mời Nguyên Đan Khâu và Sầm Huân, Nguyên Đan Khâu sợ Lý Bạch say sẽ không được nghe thơ liền nói: "Tôi đã hết tiền mua rượu rồi!", Lý Bạch liền tiếp: "Chủ nhân hà vi ngôn thiểu tiền, Kính tu cô thủ đối quân chước. Ngũ hoa mã, Thiên kim cừu, Hô nhi tương xuất hoán mỹ tửu, Dữ nhĩ đồng tiêu vạn cổ sầu...." thế là bài Tương Tiến Tửu ra đời vào thời gian này. Tuy là bài thơ say nhưng nó được ấp ủ những cay đắng ngọt bùi trong nửa cuộc đời của Lý Bạch...

Ý thơ Thương Tiến Tửu về sau trở thành cảm hứng sáng tác, xuất hiện trong rất nhiều tác phẩm của các văn nhân đời sau.

Đọc thêm: Thương Tiến Tửu của tác giả Đường Tửu Khanh tại đây.